تحليل احساسي انتخابات با محتواي 48 هزار كانال تلگرامي
مهدي فريماني
عضو تيم اجرايي
انتخابات رياست‌جمهوري امسال در كنار همه زشتي‌ها و زيبايي‌هايي كه داشت، از يك بعد ديگر هم داراي اهميت بود. امسال براي نخستين بار، 36 تيم توانمند توانستند يك فراهوش مصنوعي براي پيش‌بيني نتايج انتخابات با ضريب خطاي 7/0 درصد، طراحي كنند.
چالش بزرگ هوش مصنوعي به همت اعضاي تيم نت‌ماين و مركز فناوري نوتك، از 23تا 29 ارديبهشت ماه به صورت آنلاين برگزار شد. در اين مسابقه بيش از 300 نفر براي شركت در مسابقه ثبت‌نام كردند. شركت‌كنندگان در اين مسابقه بايدالگوريتم هوش مصنوعي براي پيش‌بيني نتايج انتخابات رياست‌جمهوري ايران، با استفاده از تحليل احساسي (sentiment analysis) طراحي مي‌كردند.
داده‌هاي خامي كه در اين مسابقه مورد استفاده قرار گرفت با استفاده از telemine.me از پيام‌رسان تلگرام استخراج شدند. شركت‌كنندگان از روز سه‌شنبه 26 ارديبهشت ماه به حدود 2ميليون پيام تلگرامي داراي كليدواژه‌هاي مرتبط با انتخابات كه از بيش از 48 هزار كانال تلگرام با جمعيت بيش از 1000 نفر عضو جمع‌آوري شده بودند، دسترسي پيدا كردند.
تيم‌هاي شركت‌كننده 3 شبانه روز به صورت بي‌وقفه با راهنمايي مربيان، براي طراحي الگوريتم‌هاي هوش مصنوعي تلاش كردند و نهايتا 36 تيم تا ظهر جمعه توانستند الگوريتم‌هايي براي پيش‌بيني انتخابات طراحي و خروجي آن را ثبت كنند.
تحليل احساسي (sentiment analysis)، كه با عنوان نظركاوي نيز شناخته مي‌شود، فرآيند شناسايي لحن احساس مجموعه‌اي از كلمات است كه براي رسيدن به درك رفتار، نظرات و احساسات افراد در شبكه‌هاي اجتماعي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
هوش مصنوعي قبل از اين در انتخابات امريكا نيز مورد استفاده قرار گرفته بود. MOG AI نام هوش مصنوعي است كه پس از اينكه نتايج سه انتخابات را به درستي پيش‌بيني كرده بود، توانست در انتخابات گذشته رياست‌جمهوري امريكا، پيش‌بيني درستي انجام دهد. MOG AI قبل از انتخابات، پيروزي ترامپ را پيش‌بيني كرده بود در حالي كه غالب نظرسنجي‌هاي معتبر پيروزي هيلاري كلينتون را وعده مي‌دادند.
فراهوش چيست؟
بر اساس نظريه خرد جمعي، برآيند نظرات گروهي از افراد متخصص در اغلب موارد بهتر از تك تك نظرات افراد است. تا به حال آزمايش‌هاي متعددي براي به چالش كشيدن اين نظريه انجام شده و در اغلب موارد نتيجه آزمايش صحت نظريه را اثبات
كرده است.
در سال 2015 آزمايشي براي تخمين وزن يك گاو توسط 17000 نفر به صورت آنلاين انجام شد. هريك از افراد شركت‌كننده با مشاهده عكس گاو، براساس شهود خود، وزن آن را تخمين مي‌زدند. ميانگين نظرات افراد شركت‌كننده در اين آزمايش با اختلاف ناچيزي با وزن واقعي گاو برابري مي‌كرد.
فرضيه‌اي كه تيم برگزاري مسابقه بر اساس نظريه خرد جمعي، در پي اثبات آن بر آمد اين بود كه آيا برآيند نظر 36 هوش مصنوعي، مي‌تواند به يك خرد جمعي منجر شود كه نتيجه بهتري از تك تك الگوريتم‌هاي هوش مصنوعي طراحي شده توسط شركت‌كنندگان در مسابقه داشته باشد؟
فراهوش مصنوعي، با اين منطق با ميانگين‌گيري از نتايج 36 تيم شركت‌كننده در مسابقه نتيجه سي‌وهفتم را پيش بيني كرد.
بعد از انتشار نتايج انتخابات مشخص شد كه فرضيات اين نظريه، در اين آزمايش اثبات شدند و ميانگين نتايج هوش‌هاي مصنوعي، كاملا با نتيجه انتخابات انطباق دارد.
در تصوير زير، نمودارهايي كه با رنگ خاكستري مشخص شده‌اند، نتايج 36 سيستم هوش مصنوعي هستند كه توسط شركت‌كنندگان در اين چالش طراحي شده‌اند. نمودار قرمز رنگ متوسط اين 36 پيش‌بيني است كه در ساعت 17 روز جمعه 19 ارديبهشت ماه در كانال تلگرامي مسابقه و چندين اكانت توييتر منتشر شد و نمودار بنفش رنگ نتيجه نهايي انتخابات است. به دليل انطباق زياد دو نمودار بنفش و قرمز رنگ، به سختي قابل تفكيك هستند.
تفاوت بين نظرسنجي و نظركاوي چيست؟
كيفيت و دقت هر نظرسنجي، وابسته به جامعه آماري و نحوه انجام نظرسنجي است. در اين ميان نظرسنجي‌هايي كه در شبكه‌هاي اجتماعي انجام مي‌شوند با يك مشكل جدي مواجه هستند. ميزان شركت‌كنندگان در يك نظرسنجي ارتباط مستقيم با جامعه هدف اوليه آن دارد. اگر يك نظرسنجي در گروه‌هاي اصولگرايان منتشر شود، آراي اصوگرايان باعث مي‌شود كه نامزد آنها در نظرسنجي پيشي بگيرد و به اين دليل، اصلاح‌طلباني كه نتايج نظرسنجي را مي‌بينند، تمايلي به بازنشر آن در گروه‌هاي اصلاح‌طلبان نداشته باشند و البته اين قضيه به صورت برعكس هم صادق است. اين خطاي ذاتي با بزرگ‌تر شدن مقياس‌هاي راي‌گيري بيشتر مي‌شود.
نظرسنجي‌هايي كه با تعامل مستقيم با افراد در جوامع آماري تصادفي انجام مي‌شود، البته نتايج بهتري دارند. با اين حال، به دليل هزينه بالاي اجراي چنين نظرسنجي‌هايي، اندازه جامعه آماري با محدوديت مواجه است.
تفاوت مهم ديگري كه بين نظرسنجي و نظركاوي (تحليل احساسي) وجود دارد اين است كه در نظرسنجي از افراد در خصوص نظرشان سوال مي‌شود. در واقع افراد به صورت خودآگاهانه به نظرسنجي‌ها پاسخ مي‌دهند در حالي كه در نظركاوي، روال كار به شكل ديگري است.
هوش مصنوعي بر اساس مثبت، منفي يا خنثي بودن يك پيام نسبت به يك رويكرد مشخص و همين طور ميزان مصرف شدن آن پيام (در تلگرام ميزان ديده شدن پيام ها) و تجميع اطلاعات كلان نتيجه‌گيري مي‌كند كه جهت‌گيري كاربران رسانه‌هاي اجتماعي به چه سمت است.
در واقع تفاوت مهم در اينجا اين است كه هوش مصنوعي بر خلاف نظرسنجي‌ها، قصد و نيت واقعي افراد را كه در ناخودآگاه آنها قرار دارد، بر اساس رفتار آنها در رسانه‌هاي اجتماعي تحليل مي‌كند و مبناي تصميم‌گيري و پيش‌بيني قرار مي‌دهد.
هوش مصنوعي چطور مي‌تواند باعث بهبود روند توسعه سياسي كشور شود؟
احزاب و گروه‌هاي سياسي، دولت و ساير بخش‌هاي عمومي در كشور ما با يك فرصت استثنايي مواجه هستند. برخلاف اغلب كشورهاي جهان كه مردم متناسب با نوع استفاده در شبكه‌هاي اجتماعي مختلف فعاليت مي‌كنند، تقريبا تمام ايرانيان از پيام‌رسان تلگرام استفاده مي‌كنند. انباشت اطلاعات در تلگرام باعث مي‌شود بتوان تحليل‌هاي بهتري را با استفاده از كلان داده سامان داد.
انتخابات رياست‌جمهوري ايران ثابت كرد كه برداشتي كه از شكاف بين جوامع شهري و روستايي در ذهن‌ها وجود دارد، برداشت درستي نيست. حالا مديران و تصميم‌گيران چهار سال فرصت دارند تا با استفاده از هوش مصنوعي و فراهوش، برآيند نظرات و خواسته‌هاي مردم را در مورد مسائل مختلف تحليل و سياستگذاري خود را براي آگاه‌سازي و جهت‌دهي به افكار عمومي يا تطابق سياست‌ها با خواسته‌هاي جمعي
اصلاح كنند.